Rouwen: je hebt kanker overleefd maar toch is er een rouwproces. Hoe zit dat?

Rouwverwerking kennen we met name in relatie tot afscheid nemen van een dierbare. Maar hoewel jij op dit moment niemand hebt verloren, kan het na je ervaring met kanker toch voelen alsof je door een rouwproces gaat. Je bent er nog en wilt nu juist het leven ten volle vieren. Tegelijkertijd ga je gebukt onder zware en onbestemde emoties die dit mogelijk tegenhouden. Laten we rouwverwerking verder onderzoeken om deze paradox te begrijpen.

Wanneer spreken we over rouw?

Elk soort verlies kan een rouwproces in gang zetten, zeker wanneer dit met intens verdriet gepaard gaat. Afscheid nemen van een geliefde, een relatiebreuk, een scheiding en het verliezen van een baan, zijn voorbeelden waarbij je met rouwverwerking te maken kunt krijgen. Zo ook in relatie tot je ervaring met de ziekte kanker.

• Verlies van je ‘oude ik’;
• Verlies van je leven vóór de kanker;
• Verlies van onbezorgdheid;
• Verlies van gezondheid;
• Verlies van energie;
• Verlies van je ‘oude lijf’ of verlies een lichaamsdeel;
• Verlies van vriendenkring en netwerk;
• Verlies van je baan;
• Verlies van toekomstperspectief;
• Verlies door een onvervulde kinderwens.

Er verandert veel door je ziekteproces. Misschien heb je afscheid moeten nemen van een borst en daarmee een deel van je (gevoel van) vrouwelijkheid. Of ben je je vruchtbaarheid of libido kwijtgeraakt door kanker. Meer van bovengenoemde ervaringen kunnen tegelijkertijd voorkomen. Je ervaart verlies van ‘hoe het was’. Dit brengt verdriet met zich mee.  

Nut van rouwverwerking

Rouwverwerking is nuttig, om verdriet gedoseerd binnen te laten komen, om er zo mee om te kunnen gaan en om er niet in te verdrinken. Het is een beschermingsmechanisme van onze psyche ter overleving. Zo stelt het ons brein in staat om verlies zo goed mogelijk te kunnen verwerken en accepteren, om ermee te leren leven.  

De vijf fasen van het rouwproces

Rouwverwerking verloopt in fasen. Elisabeth Kübler-Ross - een gerenommeerd medicus en psychiater, gespecialiseerd in rouwverwerking - noemt deze fasen in haar boek ‘Over Rouw’; de vijf stadia van verdriet. Dit zijn bekende reacties op verlies, die bij de meeste mensen voorkomen.
Elisabeth noemt de stadia handvatten, om ons te helpen enige houvast te krijgen in dit pijnlijke proces en onze gevoelens beter te kunnen begrijpen. Hoewel iedereen rouwt op zijn eigen manier, zijn er de volgende fasen te onderscheiden: 

• Ontkenning en ongeloof;
• Boosheid / woede;
• Onderhandelen / marchanderen;
• Depressie / desoriëntatie;
• Aanvaarding / acceptatie.

Deze stadia verlopen niet in chronologische volgorde, noch doorloopt iedereen elk stadium. Ook is de duur bij iedereen verschillend. Een fase kan maanden of weken duren, maar ook slechts enkele uren, waarbij ze fluctuerend in elkaar over gaan. Je hoeft niet eerst een fase af te ronden voordat je naar de andere fase kunt. Soms lopen de fasen door elkaar en een fase kan vaker terugkomen, zoals bijvoorbeeld woede.  

Kenmerken van de vijf stadia

De fase van ontkenning kenmerkt zich door een periode van shock en een gevoel van verdoofd zijn. Dit zien we vaak direct na de diagnose. Het helpt ons om niet meer binnen te laten dan dat we op dat moment aankunnen.  

Wanneer we de realiteit langzaam onder ogen gaan zien, tussen de behandelingen door en vooral ook na het behandelproces, komt er ruimte voor onderdrukte emoties zoals woede. Elisabeth benadrukt dat het belangrijk is om te beseffen dat woede niet altijd logisch of rechtvaardig hoeft te zijn. Woede komt naar boven wanneer je je veilig genoeg voelt om te erkennen dat je waarschijnlijk zult overleven wat er nog gaat komen. Je kunt boos zijn op je lijf die je in de steek heeft gelaten en op de situatie waar je je ongewild in bevindt. Hoe graag we woede ook beheersen, en liever niet zouden ervaren, het vormt een essentieel onderdeel van het helingsproces.  

De fase van marchanderen heeft te maken met gedachten die beginnen met ‘als’ en ‘stel dat’. We willen terug in het verleden om ons oude leven terug te krijgen. Dit gaat vaak gepaard met schuldgevoelens. Marchanderen kan een tussenstation zijn die onze geest nodig heeft om de tijd te krijgen zich aan de nieuwe omstandigheden aan te passen.  

Als we dan de nieuwe realiteit wederom onder ogen zien en in het heden komen, kunnen we in het depressieve stadium belanden. Deze fase wordt onder andere gekenmerkt door gevoelens van depressie, leegte, lusteloosheid en immens verdriet. Het lijkt alsof dit gevoel nooit meer zal stoppen, maar het is hierin belangrijk om te weten dat hierbij geen sprake is van een psychische aandoening. Deze fase van depressie die bij het rouwproces hoort, is een normale en passende reactie op het verdriet, schrijft Elisabeth. Ons zenuwstelsel wordt 'afgesloten' om ons te beschermen en tijd te geven om ons aan te kunnen passen aan de nieuwe situatie, waardoor je je lusteloos kunt voelen.  

Met het stadium aanvaarden wordt bedoeld dat we accepteren dat we met de nieuwe realiteit moeten leren leven. Dit is de fase waarin we uiteindelijk beginnen te helen.   

Om hulp vragen

Rouwen met daarbij het fysieke en mentale herstel na kanker is een individueel veranderproces. Er is geen ‘one size fits all’ of stapplenplan om af te vinken. Het duurt zolang als nodig is, je kunt het niet bespoedigen. Accepteer dat je verdriet hebt en realiseer je dat je verdriet mág hebben. De fasen van het rouwproces herkennen, kan hierbij helpen. Het is belangrijk om jezelf de tijd te geven om te rouwen en de emoties te doorvoelen. Schroom hierbij niet om hulp te vragen van je naasten of een professional in te schakelen indien nodig.  

Meer lezen?

Boek: ‘Over rouw. De zin van de vijf stadia van rouwverwerking’. Door Elisabeth Kübler-Ross en David Kessler.    

Bronnen: Boek: ‘Over rouw. De zin van de vijf stadia van rouwverwerking’ door Elisabeth Kübler-Ross en David Kessler, American Psychological Association, Amsterdam UMC - Emotionele verwerking bij kanker